Soldaat in dienst van Venetië

In de gichten van de Tongerse schepenbank (15^e eeuw – 1796) worden heel wat Tongenaren vermeld die dienst deden als soldaat. Ook zijn er tal van processtukken over het ronselen van soldaten, misdrijven door ingekwartierde troepen, opeisingen, deserteurs, enzovoort.

Het merendeel van onze soldaten was in dienst van Holland (vooral vanaf de jaren 1630), Spanje (16^e-18^e eeuw), Frankrijk (15^e-18^e eeuw) en de Duitse keizer (16^e-17^e eeuw). Er zijn ook enkele exoten die in dienst waren van Pruisen (18^e eeuw), de Oost-Indische Compagnie (17^e-18^e eeuw) en tal van Duitse vorstendommen.

Eind 17^e eeuw, begin 18^e eeuw waren ook heel wat stadsgenoten in dienst van de prins-bisschop van Luik die toen een eigen leger had.

En dan zijn er nog de bijzondere enkelingen : Theodoor de Menten die luitenant was in dienst van Hongarije (1742), Walter Loyens die in dienst was van Engeland (1681), Franco Menten (1671) in dienst van Lotharingen

Tenslotte vonden we ook twee soldaten in dienst van de doge van Venetië, toch wel heel ver weg…

Het gaat om Hendrik Smeyers uit Tongeren (° circa 1633) die in 1657 vaandrig (lager officier) was in de compagnie van kolonel Fabri in dienst van Venetië. Zijn broer Jan Smeyers was adjunt-secretaris van de Tongerse schepenbank en later schout van de stad.

De tweede was Mathias Driesmans (zoon van Willem) die eigenaar was van twee huisjes in de Bulkerstraat en eveneens soldaat was dienst van Venetië (1648). Hij werd geronseld in Den Bosch waar hij soldaat was in dienst van Holland. Zijn broer Jan was soldaat in dienst van Spanje en was een tijdlang gelegerd in Breda.

Veroordelingen tot de galleien waren ons al lang bekend, maar Tongenaren die in dienst gingen van de doge leek toch wel heel bijzonder. Of blijkbaar toch niet… ?

Venetië was op dat moment in een felle strijd verwikkeld om gebieden in de oostelijke Middellandse Zee. Pakweg het gebied vanaf Griekenland en Kreta naar Rhodos en de Dardanellen.

Op hetzelfde moment waren de diplomaten van de Republiek in geheel (katholiek) Europa in de weer om steun te verwerven voor hun gevechten tegen de Turken.

In die periode richtte Jan Adolf de Renesse (1588-1652) voor zijn zoon Joris Jaspar de Renesse (+ 1696) een compagnie op ten voordele van Venetië. Deze familie “van Renesse van Wulven” was de Nederlandse hoofdtak van de familie de Renesse die zich door hun huwelijk met Anna van Hamal in 1474 te ’s-Herenelderen zou vestigen.

Of de familiebanden ermee te maken hadden, weten we niet. Maar vader en zoon de Renesse stuurden hun ronselaars ook naar deze streek. Met positief gevolg. Vechten namens Venetië in de Levant moet aanlokkelijk hebben geklonken. Een deel van de specerijen kwam nog langs deze weg. Er waren de verhalen van de Grote Turk, van harems, goud, … Dit trok ook beroepsmilitairen zoals de gemelde Franse kolonel Fabri aan. Deze was hoofd van een honderdvijftig soldaten in het zogenaamde regiment Negroni waarmee hij twee veldtochten in Italië deed. Veel verder gaan onze beide Tongenaren ook niet geraakt zijn. Het initiatief van de familie de Renesse draaide op een fiasco uit. Venetië kwam zijn financiële beloften niet na, het rekruteren van soldaten ging niet van een leien dakje, het transport van de troepen was een volledige mislukking…

 

Hoe het verhaal afliep?  Mathias Driesmans verdween uit de bronnen. Hendrik Smeyers keerde terug naar Tongeren en woonde in de Hemelingenstraat. Kolonel Fabri zette zijn loopbaan verder in Frankrijk en huwde in 1679. Joris Jaspar de Renesse werd ridder in de Duitse Orde, huwde nadien in 1665 Maria de Cupere en overleed in 1696. De Republiek Venetië overleefde de strijd tegen de Turken, maar werd in 1797 afgeschaft. Hun gebieden aan de Dalmatische kusten zouden voor nog veel strijd zorgen.

 

De stamboom van de familie de Renesse van ’s-Herenelderen is onder andere te raadplegen via https://nl.wikipedia.org/wiki/Van_Renesse_van_Elderen maar in het stadsarchief zijn meer uitgebreide genealogieën te vinden.

De stamboom van de familie van Renesse van Wulven is te raadplegen via http://users.skynet.be/rennes/genealogie/vanRenesse-vanWulven.htm

Het tweedelige werk “Silhouettes d’ancêtres” door graaf de Renesse en handelend over bijzondere familieleden, is eveneens in het stadsarchief te raadplegen.

 

Foto-archief

Sinds deze week is het volledige beeldarchief van het stadsarchief gedigitaliseerd. In totaal gaat het om bijna 9.000 fysieke stukken bestaande uit prentkaarten en foto’s van Tongeren en de directe omgeving.

De totale collectie bestaat uit een 15.000-tal afbeeldingen (digitale exemplaren meegerekend).

 

Ongeveer de helft van de collectie is momenteel te raadplegen via www.beeldbanktongeren.be . Systematisch wordt deze beeld- en archiefbank aangevuld en dagelijks zijn er updates van beschrijvingen.

Met sijn gaffel

Op 18 februari 1636 meldde Hendrik Coeken uit Membruggen zich bij de Tongerse schepenbank. Enkele dagen voordien had men aan het perron omgeroepen wie degene was die Amor van der Heyden “een pak slaag had gegeven”.

Hendrik Coeken gaf zich aan als schuldige, maar legde uit hoe de vork precies in de steel zat.

Hendrik verklaarde dat hij met zijn vrouw Lees (Elisabeth) naar de markt van Tongeren was gegaan en nadien huiswaarts keerde naar Membruggen. Bijna aan de Trichterpoort gekomen, stonden ze te wachten om de stad te verlaten. Daar dook Amor van der Heyden op die vuile taal sprak tegen de vrouw van Hendrik en haar ook beledigde. Hij begon haar zelfs te betasten onder haar kleren en sloeg haar met een stok zodat ze bijna in de modder viel.

Dat was voor Hendrik de druppel en hij sloeg Amor met zijn gaffel (soort van vork).

Hierop sloegen Hendrik en zijn vrouw op de vlucht, niet wetende of Amor van der Heyden gewond was of niet…

 

In ieder geval leidde dit voorval niet tot een rechtszaak en Amor van der Heyden was slechts licht gewond geraakt. In het midden van de jaren 1640 werd hij zelfs burgemeester van de stad.

De stoempers

Het sportproject van het stadsarchief loopt nu bijna een maand. Ondertussen zijn enkele honderden foto’s verzameld over het Tongerse sportverleden.

Vooral de voetbalclubs Cercle en Patria zijn sterk vertegenwoordigd net zoals de Tongerse wielrenners. Ook van zaalsporten als volleybal en basketbal wordt de collectie uitgebreid.

 

Enkel het verzamelen van sportverleden in onze dorpen blijft een beetje achter. Ieder dorp had zijn voetbalteam, een schuttersclub en een duivenbond en hier en daar nog een andere vereniging.

Zo hebben we van “de stoempers” van voetbalploeg Vrijhern-Riksingen-Henis een hele mooie foto uit 1913. Dankzij Jean Ghysen uit Riksingen konden ook de spelers geïdentificeerd worden.

 

Het sportproject moet eind dit jaar resulteren in een fotoboek en een uitgebreid e-book en volgend jaar in de zomer is een grote tentoonstelling gepland.

 

Foto’s of verhalen en anekdotes uploaden kan nog steeds via www.geheugenvantongeren.be of www.gis3700.be/sport

Kijk daar ook zeker een keertje om het Sportgeheugen van Tongeren op kaart te ontdekken.